Droga do niemieckiej agresji

1 września upłynie rok od uroczystego ogłoszenia „Raportu o stratach poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945”. Wybór daty nie był przypadkowy. Właśnie na ten dzień przypadła kolejna rocznica napaści Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 r. 

1.

Agresja ta była nieuchronną konsekwencją postawy niemieckich środowisk przywódczych bez względu na programy ich ugrupowań. Odrodzona w roku 1918 polska państwowość pozostawała bowiem przysłowiową solą w oku zarówno niemieckich konserwatystów, moderowanych przez Kreml komunistów, jak i narodowych socjalistów skupionych wokół Adolfa Hitlera.

Szef sztabu generalnego Reichswery gen. Hans von Seeckt zwykł mawiać, że już tylko samo istnienie Polski jest dla nich nie do zniesienia.

Zduszeniu polskiej państwowości służyć miała m.in. wojna celna rozpętana przez stronę niemiecką (1925-1929) oraz współpraca ze Związkiem Sowieckim, zainicjowana porozumieniem w Rapallo 16 kwietnia 1922 r.

Po dojściu do władzy w Niemczech narodowych socjalistów Hitler zdecydował się wobec Polski na pojednawcze gesty. Przejawiło się to przede wszystkim zawarciem 26 stycznia 1934 r. polsko-niemieckiej deklaracji o niestosowaniu przemocy we wzajemnych relacjach. Ze strony niemieckiego przywódcy była to jednak gra pozorów, wyliczona na zneutralizowanie Polski do momentu uzyskania przez III Rzeszę gotowości do podjęcia terytorialnej ekspansji.

2.

Polskie środowiska przywódcze kierowane przez marszałka Józefa Piłsudskiego zdawały sobie sprawę z tymczasowego charakteru tego porozumienia. W „Mein Kampf” Hitler definiował przecież zdobycie tzw. przestrzeni życiowej (niem. lebensraum) na wschodzie jako jeden z priorytetów niemieckiej polityki. Jednak wobec braku zainteresowania ze strony Francji i Wielkiej Brytanii prewencyjnym powstrzymaniem niemieckich zapędów Piłsudski zaakceptował porozumienie z Berlinem. Wedle jego przewidywań utrzymać się ono miało cztery do pięciu lat.

Trafność intuicji polskiego przywódcy potwierdził jesienią 1937 r. sam dyktator III Rzeszy. Oznajmił on wówczas przedstawicielom niemieckiej generalicji, że wojna z Polską jest nieunikniona. Co więcej, stwierdził, że był o tym przekonany już w momencie zawierania wspomnianego porozumienia z 1934 r. Było ono zatem tylko i wyłącznie kamuflowaniem jego faktycznych zamiarów.

3.

24 października 1938 r. minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop przekazał ambasadorowi polskiemu Józefowi Lipskiemu niemieckie propozycje, które miały doprowadzić do „całkowitego rozwiązania” (Gesamtlösung) problemów występujących
w relacjach polsko-niemieckich.   

Obejmowały one włączenie do III Rzeszy Wolnego Miasta Gdańska, budowę eksterytorialnej autostrady z Niemiec do Prus Wschodnich przez polskie Pomorze Gdańskie (określane w niemieckiej propagandzie mianem „korytarza”) oraz akces strony polskiej do paktu antykominternowskiego.

W Warszawie doskonale zdawano sobie sprawę, że to ledwie początek niemieckich żądań, docelowo zmierzających do znacznego okrojenia terytorialnego Rzeczypospolitej oraz jej pełnego podporządkowania interesom III Rzeszy. Stąd w styczniu 1939 r., podczas narady na Zamku Królewskim w Warszawie, ścisłe grono polskich władz zdecydowało o odrzuceniu niemieckich żądań.

4.

 

 

 

Po złamaniu umowy z Monachium (29-30 września 1938) i anektowaniu przez Niemcy Czech (14 marca 1939) stało się oczywiste, że wszelkie deklaracje Hitlera są nic niewarte. Brytyjskie (a zaraz po nich francuskie) deklaracje o gwarancji bytu państwowego Polski (31 marca 1939) okazały się dla Hitlera pretekstem do zerwania porozumienia z Rzecząpospolitą z roku 1934, co nastąpiło 28 kwietnia 1939.

Równolegle szef niemieckiej dyplomacji Joachim von Ribbentrop rozpoczął starania na rzecz zawarcia paktu o nieagresji ze Związkiem Sowieckim. Bez tego porozumienia niemiecka napaść na Polskę wiązałaby się dla Hitlera ze znacznie większym ryzykiem. Pakt ten, na specjalną prośbę Hitlera skierowaną bezpośrednio do sowieckiego dyktatora Józefa Stalina, zawarto w Moskwie 23 sierpnia 1939 r.

 

 

 

 

5.

Dzień wcześniej, w trakcie odprawy w Berchtesgaden Hitler zażądał od niemieckiej generalicji pełnej bezwzględności w zaplanowanej na 26 sierpnia wojnie z Polską. Jak miał wówczas stwierdzić: „Celem wojny nie jest osiągnięcie jakiejś linii geograficznej, ale fizyczna eksterminacja wrogów”. Równocześnie dodał, że „ […] tylko tą drogą zdobyć możemy potrzebną nam przestrzeń życiową”.

W efekcie zawarcia sojuszu Polski i Wielkiej Brytanii (25 sierpnia 1939) Hitler zdecydował się wstrzymać zaplanowaną na kolejny dzień agresję. Twarda postawa dyplomacji Zjednoczonego Królestwa okazała się dlań bowiem znacznym zaskoczeniem. Jak czas pokazał nie na długo i już 1 września 1939 r. niemiecka machina wojenna wprawiona została w ruch.

Tym sposobem rozpoczęła się II wojna światowa, najkrwawszy konflikt w dotychczasowych dziejach ludzkości. Zaprezentowany w rocznice jego rozpoczęcia „Raport o stratach poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945” jest szczególnym świadectwem druzgocącego charakteru rozpętanej przez Niemców (przy znaczącym współudziale Sowietów) hekatomby, która kosztował życie ponad pięciu milionów polskich obywateli.

6.

Wybrana bibliografia:

J. Beck, Ostatni raport, Warszawa 1987 

I. Dawvin, Mon voisin, cet ennemi. La politique de sécurité française face aux relations polono-tchécoslovaques entre 1919 et 1939, Bruxelles-Bern-Berli-Frankfurt am Main-New York-Oxford-Wien 2009

J. C. Fest, Hitler t. II: Führer, Warszawa 1996

K. Grünberg, Polska karta Stalina, Toruń 1991

M. Jabłonowski, P. Stawecki, Edward Śmigły-Rydz. Następca Komendanta. Materiały do biografii, Warszawa 2013

J. Karski, Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty, Lublin 1998

I. Kershaw, Hitler t.2 cz.1: 1936-1941. Nemesis, Poznań 2003 

Płk Józef Beck (1894-1944). Żołnierz, dyplomata, polityk, red. S. M. Nowinowski, Łódź-Warszawa 2017

A.L. Sowa, U progu wojny. Z dziejów spraw wewnętrznych i polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej, Kraków 1997

W. Suleja, Józef Piłsudski, Wrocław 2004  

M. Wańkowicz, Strzępy epopei. Szpital w Cichiniczach. Wrzesień żagwiący. Po klęsce, Warszawa 2009